Leczenie skoliozy

Skolioza jest często nazywana bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Jest to jednak spłycanie problemu, ponieważ do zaburzeń dochodzi w trzech płaszczyznach (nie tylko w czołowej).

Na czym właściwie polega skolioza, jak zaobserwować pierwsze objawy i jak ją leczyć?

Skolioza to schorzenie kręgosłupa, w którym jak już wspomnieliśmy do zaburzeń dochodzi we wszystkich trzech płaszczyznach:

poprzecznej – rotacja kręgów,
czołowej – zmiana wielkości krzywizn w kierunku bocznym,
strzałkowej – kifoskolioza, wygięcie w kierunku przód-tył.

W obrazie klinicznym można zaobserwować skrzywienie boczne kręgosłupa, asymetrię pomiędzy lewą, a prawą stroną tułowia, rotację kręgów. W skłonie do przodu (test Adamsa) w odcinku piersiowym kręgosłupa możemy zauważyć garb żebrowy, natomiast w lędźwiowym – wał lędźwiowy.

By mówić o skoliozie wartość kątowa skrzywienia wyliczona na podstawie badania RTG powinna przekroczyć 10 stopni. W sytuacji, kiedy kąt skrzywienia jest poniżej 10 stopni (wg Cobba) mówimy wówczas o postawie skoliotycznej.

Skolioza to choroba wielonarządowa

Zazwyczaj rozwija się wraz ze wzrostem dziecka i w początkowej fazie trudno ją dostrzec. Zdarza się, że zmiany zachodzące w organizmie diagnozowane są późno, gdy skolioza wywiera wpływ na tkanki miękkie i na narządy wewnętrzne. Jej objawy często nie są charakterystyczne, a pacjenci z podobnymi zaburzeniami mogą skarżyć się na zupełnie różne problemy.

Dlaczego można mówić o wielonarządowości skoliozy?

Gdyż, wywiera ona istotny wpływa na m.in:

deformacje w obrębie klatki piersiowej,
patologie w obrębie tkanek miękkich,
funkcjonowanie narządów wewnętrznych (np. serce lub płuca).

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż skolioza ma wpływ również na psychikę pacjenta. Niestety, fakt ten jest często pomijany podczas leczenia.

Najczęstsze objawy skoliozy

Najczęściej pierwsze objawy kliniczne obserwowane są przez rodziców.

Jakie objawy zauważają?

asymetryczne ustawienie łopatek i ramion np. uniesienie oraz wysunięcie barku,
uwidoczniony garb żebrowy po jednej stronie ciała, zauważalny podczas pochylania (skłonu w przód),
asymetryczne trójkąty talii,
uwidocznione uwypuklenie na wysokości kręgosłupa lędźwiowego – wał lędźwiowy po jednej stronie, zauważalny podczas pochylania (skłonu w przód).

Objawy zaawansowanej skoliozy:

dolegliwości bólowe wywołane przeciążeniem tkanek miękkich (niezrównoważona praca mięśniowo-powięziowa), ograniczeniami w ruchomości stawów, uciskiem na korzenie nerwowe, najczęściej w odcinku szyjnym, bądź lędźwiowym,
uczucie osłabienia, a nawet drętwienia kończyn dolnych,
problemy z oddychaniem,
niefunkcjonalny chód, który wynika z postępującej kompensacji a w efekcie zaburzeń koordynacji,
w skrajnych przypadkach może dochodzić do chronicznego uczucia zmęczenia, a także niewydolności krążeniowo-oddechowej na skutek zmiany objętości płuc oraz zmiany pozycji serca.

Rodzaje Skoliozy

Możemy wyróżnić wiele rodzajów, a także podrodzajów skoliozy. Klasyfikuje się ją w zależności do tego w jakim wieku się pojawi, jaki jest jej charakter, stopień zaawansowania zmian oraz od przyczyny wywołującej patologie. Najczęściej jednak mamy do czynienia ze skoliozami idiopatycznymi o nieznanej etiologii.

Podział Skoliozy ze względu na wiek zdiagnozowania

Schorzenie to możemy podzielić ze względu na moment, w którym zostało zdiagnozowane. Kluczową kwestią mówiącą o ,,wieku’’ dziecka jest uwzględnienie jego wieku kostnego. Określa się go za pomocą testu Rissera na podstawie badań obrazowych. Wiek dziecka jest istotną kwestią w postępowaniu terapeutycznym. Wyróżniamy:

skoliozę niemowlęcą – dotyczy dzieci poniżej trzeciego roku życia,
skoliozę dziecięcą – dzieci między trzecim rokiem życia do okresu dojrzewania,
skoliozę młodzieńczą – dzieci starsze, do momentu zakończenia procesów wzrostowych kości,
skoliozę dorosłych – rozpoznanie następuje po zakończonym okresie wzrostowym.

Podział skoliozy ze względu na przyczynę

Skoliozę możemy rozróżnić ze względu na przyczynę jej występowania.

Skolioza wrodzona, występuje bardzo rzadko. Diagnozowana jest najczęściej w krótkim czasie od narodzin, a główną jej przyczyną są wrodzone wady kręgosłupa oraz narządów wewnętrznych.
Skolioza nerwowo-mięśniowa jest typowa dla osób, u których dochodzi do znacznego osłabienia, porażenia mięśni zwłaszcza głębokich i przykręgosłupowych. Konsekwencją tego jest pojawienie się dużych dysproporcji w pracy mięśni tułowia powodujących skrzywienie osi kręgosłupa. W tym przypadku, często przyczyna może mieć podłoże neurologiczne (np. mózgowe porażenie dziecięce, dystrofia mięśniowa).
Skolioza zwyrodnieniowa, zauważa się ją zazwyczaj u osób, które ukończyły 40-ty rok życia i mają rozwinięte zmiany zwyrodnieniowe krążków międzykręgowych i innych struktur okołostawowych. Powyższe zmiany wywołują zaburzenia biomechaniki kręgosłupa, a co za tym idzie powstanie niestabilności, niewydolności i rozwoju skoliozy. Warto dodać, iż najczęściej dotyka ona kobiet z osteoporozą.
Skolioza idiopatyczna to najczęstsza grupa. Przyczyna powstania choroby w tym przypadku nie jest znana. Często obserwuje się ją u dzieci, które są w okresie wzrostu i miały do czynienie z czynnikami predysponującymi. Może jednak ujawnić się też nagle u osób, które nigdy nie miały problemów z kręgosłupem.

Przyczyny i czynniki wpływające na wystąpienie skoliozy

Wyróżnia się wiele przyczyn, które mogą powodować powstawanie zaburzeń. Można do nich zaliczyć np. wrodzone zmiany strukturalne kręgów kręgosłupa, co w efekcie prowadzi do zaburzeń biomechaniki kręgosłupa. Wpływ ma także znaczna nierównowaga mięśniowo-powięziowa, choroby przewlekłe i reumatoidalne. Niestety, w wielu przypadkach nie można jednoznacznie stwierdzić, co jest bezpośrednią przyczyną skoliozy.

Do czynników predysponujących do jej występowania możemy zaliczyć:

predyspozycje genetyczne,
zaburzenia narządu ruchu i zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego,
bardzo szybki i gwałtowny przebieg procesu wzrostu, okres pokwitania,
długotrwałe unieruchomienia (po złamaniach, operacjach itp.),
siedzący tryb życia, brak sportu i brak aktywności ruchowych na świeżym powietrzu,
długotrwałe przebywanie w tych samych niewygodnych pozycjach (zazwyczaj poz. siedząca asymetryczna), niekorzystne przyzwyczajenia i nieodpowiednio dopasowane stanowisko nauki,
brak ćwiczeń ogólnorozwojowych,
nadwaga,
zaniedbane wady wzroku i słuchu (mogą być przyczyną przyjmowania niewłaściwej postawy np. głowa nisko pochylona nad podręcznikiem).

Jak skutecznie diagnozować skoliozę?

Szybkie rozpoznanie skoliozy zwiększa szanse na jej skuteczne leczenie. W tym celu należy wykonać szereg testów klinicznych, ocenić zakresy przyrządami medycznymi i dokonać oceny radiologicznej.

Test Adamsa w diagnozie skoliozy

Podstawowym testem, któremu poddaje się pacjenta z podejrzeniem skoliozy, jest test Adamsa. Można wykonać go samodzielnie, warto jednak powierzyć to zadanie wykwalifikowanemu specjaliście.

Pacjent wykonuje skłon w przód. Wtedy należy dokonać obserwacji linii kręgosłupa. W powyższej pozycji zwracamy uwagę na wyrostki poprzeczne kręgosłupa oraz linię żeber. Sprawdzamy, czy są względem siebie równe i symetryczne. Warto także zwrócić uwagę czy nie występuje rotacja w obrębie tułowia.

W początkowej fazie skoliozy osoba niewykwalifikowana najczęściej niestety nie zauważa nieprawidłowości, ponieważ są one niewielkie. Terapeuta zajmujący się terapią skolioz jest jednak w stanie uchwycić nawet drobne nieprawidłowości wykonując test Adamsa.

W gabinecie fizjoterapeuty, test Adamsa wykonywany jest przy użyciu specjalnych przyrządów, które dają miarodajny wynik m.in. skoliometra. Terapeuta wykonuje także szereg innych badań i testów, które pomagają ocenić symetrię ustawienia poszczególnych części ciała względem siebie. Aby potwierdzić diagnozę, niezbędne jest wykonanie zdjęcia radiologicznego. Zobaczymy na nim m.in.: wiek kostny, stopień skrzywienia (na podstawie kąta Cobba) oraz ewentualne nieprawidłowości w obrębie tkanki kostnej (zmiany strukturalne).

Jak prawidłowo leczyć skoliozę?

Metody leczenia skoliozy zależą od stopnia występujących u pacjenta zmian, tempa ich narastania, jego wieku, a nawet tego, jakie inne objawy wywołuje ona w organizmie. Pamiętajmy – metoda leczenia powinna być dobierana przez terapeutę indywidualnie, nie ma uniwersalnych ćwiczeń dla każdego ze skoliozą!

Kiedy skolioza wymaga leczenia? By to określić specjaliści określają kąt Cobba i na jego podstawie rekomendują zazwyczaj poniższe działania:

skolioza poniżej 10⁰, wymaga obserwacji, ćwiczeń korekcyjnych, badań kontrolnych i monitorowania stanu pacjenta,
skolioza I⁰, 10⁰ – 24⁰ leczenie oparte o ćwiczenia i terapię manualną,
skolioza II⁰, 25⁰ – 40⁰ leczenie z wykorzystaniem gorsetów oraz charakterystycznych ćwiczeń,
skolioza III⁰, > 50⁰ leczenie operacyjne + specjalistyczne ćwiczenia itp.

Leczenie skoliozy < 10⁰

Jeśli kąt Cobba nie przekracza 10⁰, wtedy zazwyczaj wystarcza obserwacja, ćwiczenia wykonywane samodzielnie w domu oraz rutynowa kontrola u specjalisty (co ok. 6 miesięcy). Jest to ważne zwłaszcza wtedy, gdy pacjent jest w młodym wieku i istnieje duże ryzyko wystąpienia progresji wraz ze wzrostem dziecka. Jeśli jednak pogłębianie się zmian będzie widoczne, wówczas wdraża się regularną rehabilitację.

Skolioza I stopnia – jak leczyć?

W przypadku skoliozy I stopnia, leczenie powinno być oparte o terapię tkanek miękkich oraz specjalistyczne i indywidualnie dobrane ćwiczenia. To bardzo ważne, ponieważ nieprawidłowo poprowadzona rehabilitacja, może doprowadzić do narastania skrzywień. Jeśli mamy do czynienia ze skoliozą jednołukową, zazwyczaj wykorzystuje się ćwiczenia asymetryczne, które ukierunkowane są na wzmacnianie mięśni rozciągniętych i przywrócenie odpowiedniej długości mięśni przykurczonych. Terapia będzie bardziej wymagająca, jeśli skolioza jest dwułukowa – ta wymaga wielowymiarowej analizy, aby unikać niechcianych kompensacji.

Ważnym elementem terapii, są także ćwiczenia poprawiające ogólną sprawność fizyczną oraz wydolność oddechową. Ich celem jest poprawienie ruchomości klatki piersiowej, funkcji mięśni oddechowych, zwiększenie pojemności płuc oraz derotacja skrzywienia.

Leczenie skoliozy II stopnia

Ten rodzaj skoliozy wymaga nie tylko specjalistycznej fizjoterapii opisanej powyżej, ale również gorsetowania. Ważne jest to szczególnie w przypadku terapii dzieci i młodzieży, gdy kręgosłup jest plastyczny i podatny na zmiany. Wówczas gorset podtrzymuje odpowiednio skorygowaną pozycję, uniemożliwiając pogłębianie się skoliozy. Rolą gorsetu jest odciążenie kręgów po stronie wklęsłej z jednoczesnym podtrzymywaniem tułowia w pozycji skorygowanej. Mięśnie i więzadła po tej samej stronie zostają rozciągnięte i jednocześnie rozluźnione po stronie przeciwnej. Leczenie można zakończyć, gdy pacjent osiągnie dojrzałość kostną lub gdy mimo stosowania gorsetu, skolioza się pogłębia. W takim przypadku lekarz zaleca najczęściej leczenie operacyjne ze stabilizacją.

Leczenie skoliozy III stopnia

U dzieci i młodzieży często czeka się z leczeniem operacyjnym do momentu zakończenia się wzrostu kostnego. Chyba, że występują bardzo zaawansowane zmiany np. skrzywienie powyżej 45⁰, postępuje duża progresja skoliozy, bądź odczuwane są silne dolegliwości bólowe.

Metoda FITS w leczeniu skoliozy

Czym jest metoda FITS? To metoda, która powstawała dla potrzeb terapii dzieci i młodzieży, u których występują wady postawy, skolioza oraz choroba Scheuermanna. Jej autorami są: dr n. med. Marianna Białek oraz mgr Andrzej M’hango – fizjoterapeuta. Wybrali oni najefektywniejsze elementy z różnych metod fizjoterapeutycznych stosowanych w przypadku terapii skoliozy i zmodyfikowali je, by osiągnąć lepsze efekty.

Kluczowe aspekty metody FITS

terapeuta przeprowadza szczegółowe badania funkcjonalności tkanek miękkich, czynności biernego i czynnego ruchu korekcyjnego,
podejście terapeutyczne jest zawsze dobierane indywidualnie do potrzeb pacjenta,
terapeuta uświadamia młodego pacjenta oraz jego rodziców o dysfunkcjach, związanych ze skoliozą, uczy nowej funkcjonalności w dniu codziennym,
usuwane są ograniczenia mięśniowo-powięziowe, które utrudniają ruch korekcyjny,
pacjent uczony jest oddechu derotacyjnego w pozycjach funkcjonalnych,
wyucza odruch autokorekcji w pozycjach funkcjonalnych i czynnościach dnia codziennego,
pracuje się nad budowaniem oraz stabilizacją nowych korekcyjnych wzorców ruchowych,
pracuje się nad korekcją łuku pierwotnego poprzez dodanie kompensacji czynnościowej z jednoczesną stabilizacją lub korekcją łuku wtórnego.

Terapeuta FITS na pierwszej wizycie przeprowadza testy fizjoterapeutyczne dotyczące pracy funkcjonalnej poszczególnych grup mięśniowych, ocenia kąt skrzywienia, analizuje dotychczasową dokumentację medyczną, po czym wspólnie z małym pacjentem i jego rodzicami wyznacza cele ogólne i szczegółowe, które będą kluczowe w terapii. W Klinice Martik terapia FITS uzupełniana jest o terapię manualną i terapię tkanek miękkich, by jak najskuteczniej pomóc pacjentowi. Dodatkowo wdraża się indywidualnie dopasowany program ćwiczeń do domu.

Etapy metody FITS

Metoda FITS obejmuje trzy bardzo istotne etapy:

I – badanie klasyczne oraz badanie w koncepcji Metody FITS;
II – przygotowanie struktur mięśniowo-powięziowych ograniczających ruch korekcyjny poprzez zastosowanie różnych technik energizacji mięśni;
III – budowanie nowych korekcyjnych wzorców postawy w pozycjach funkcjonalnych oraz ich stabilizowanie, a także nauka napięcia korekcyjnego.

Metoda leczenia Schroht

Skoliozę leczymy także metodą Schroht. Polega ona na trójwymiarowej korekcji skolioz w połączeniu z tzw. ortopedyczno – oddechowym systemem wg Lehnet- Schroth.
Koncepcja Lehnert-Schroth skupia się na ocenie stopnia deformacji klatki piersiowej. Bowiem u pacjentów ze skoliozą występuje asymetryczny wzorzec oddychania.
Terapia polega na wykonywaniu ortopedyczno-oddechowych ćwiczeń, połączonych z równoczesną trójwymiarową korekcją skoliozy. Uczy pacjenta, że wdech powinien być świadomie kierowany w określoną partię płuc, przez co następuje korekcja od wewnątrz. Wykonuje się ćwiczenia świadomego kierowania powietrza we właściwą stronę połączonego z odpowiednimi pozycjami i ćwiczeniami korekcyjnymi. Gdy mamy do czynienia z np. ćwiczeniami „oddychania obrotowo-kątowego” wówczas wdech połączony jest z odpowiednimi ruchami, których kierunek wiąże się z lokalizacją wady.