Co to za schorzenie?
To zespół wielu różnorodnych objawów zaburzeń, związanych z napięciem mięśniowym, postawą i ruchem. Powstałych na skutek uszkodzenia tkanki mózgowej w okresie jej rozwoju, najczęściej jeszcze przed urodzeniem się dziecka, ale także w czasie porodu lub po urodzeniu.
Uszkodzenie to ma charakter niepostępujący. Nie ma możliwości naprawienia uszkodzonej tkanki, natomiast można liczyć na reorganizację mózgu.
Dzięki tej właściwości zdrowa tkanka mózgu próbuje częściowo przejąć funkcję uszkodzonej. Można tego dokonać za pomocą kompleksowej rehabilitacji, starając się wykorzystać jak najefektywniej potencjał rozwojowy dziecka, by zminimalizować skutki uszkodzenia mózgu. Im wcześniej podjęte jest leczenie, tym można liczyć na lepsze efekty.
Przyczyny uszkodzenia mózgu mogą być bardzo różne, m.in. :
- niedotlenienie dziecka,
- procesy zapalne, infekcje,
- wylewy śródczaszkowe, niedokrwienia,
- wady wrodzone,
- wcześniactwo,
- hiperbilirubinemia – zbyt duże stężenie bilirubiny we krwi,
- uszkodzenia neuronu ruchowego,
- czynniki wpływające na dziecko w życiu płodowym – choroby matki, urazy brzucha, używki, leki i substancje toksyczne, zaburzenia metaboliczne,
- czynniki oddziałujące po urodzeniu dziecka – niedotlenienie po urodzeniu, zapalenie opon mózgowych, urazy mózgu, silna żółtaczka noworodkowa.
Nie zawsze jest możliwość dokładnego określenia czynnika wywołującego MPD. Natomiast wiadomo, że owy czynnik musiał wywołać reakcję w określonym czasie i ustąpił, pozostawiając po sobie ślad w postaci zmian tzw. blizn w tkance mózgowej. Wskutek czego tkanka nie może rozwijać się prawidłowo. Jeśli uszkodzone zostaje np. miejsce, w którym przebiegają włókna nerwowe niezbędne do prawidłowego chodzenia, ta funkcja zostanie zaburzona.
Częstość występowania MPD to ok. 2 przypadki choroby na 1000 urodzonych dzieci. Zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i mniej, statystyki są niezmienne praktycznie od 4 dekad.
Objawy, które jako pierwsze zauważają rodzice, to:
Brak umiejętności prawidłowej kontroli głowy i tułowia, słaba motoryka rączek. Brak umiejętności siadania oraz chodzenia w oczekiwanym dla wieku terminie.
Natomiast dla doświadczonego lekarza możliwe jest wcześniejsze zauważenie nieprawidłowego rozwoju ruchowego dziecka na podstawie jego motoryki spontanicznej (czyli sposobu poruszania kończynami wg. Metody Prechtla), niewłaściwego napięcia mięśniowego, występowania lub nie odruchów bezwarunkowych, utrwalonej asymetrii utrzymującej się pomimo terapii i prawidłowego handlingu.
Jak już wiecie z naszych artykułów asymetryczne układanie się zdrowego niemowlęcia może występować do ok. 3. miesiąca życia. Jeśli nie towarzyszą jej inne nieprawidłowe objawy, rozpoznawana jest jako tzw. asymetria ułożenia. Po wdrożeniu prawidłowych zasad pielęgnacji, sposobu noszenia i zabawy, czasem fizjoterapii nie powinna stanowić przeszkody w rozwoju dziecka.
Reasumując u dzieci z MPD mogą ujawnić się nieprawidłowości rozwojowe. Należą do nich:
- reakcje kurczowe grup mięśniowych,
- drżenie kończyn,
- asymetria ciała i ułożenia kończyn,
- odruchy patologiczne,
- krzyżowanie kończyn dolnych, przywiedzeniowe ustawienie bioder,
- przetrwałe odruchy fizjologiczne,
- przykurcze.
Inne objawy pomocnicze, jakie można obserwować przy stawianiu diagnozy MPD to:
- brak reakcji lub nadmierna reakcja na bodźce,
- zaburzenia czucia,
- nieskoordynowane ruchy gałek ocznych,
- trudności w połykaniu,
- odgięciowe ułożenie noworodka.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego?
Ustalenie rozpoznania należy do lekarza neurologa we współpracy z innymi specjalistami. Bierze pod uwagę wywiad: dane z okresu ciąży, porodu, okresu okołoporodowego i przebiegu dotychczasowego rozwoju dziecka. Dane uzyskane z badania neurologicznego, wyniki badań dodatkowych m.in.: badań obrazowych mózgu takich jak USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa oraz wyniki konsultacji z fizjoterapeutą oraz psychologiem. Podejrzewać chorobę można specjalista już po pierwszej wizycie pacjenta, natomiast postawienie diagnozy wymaga czasu i szczegółowej analizy wielu danych.
Podział MPD
Porażenie kurczowe połowiczne (hemiplegia)
U niemowląt uwidacznia się asymetrią ruchów spontanicznych i ułożenia ciała. Porażenie dotyczy jednej połowy ciała. Obserwujemy wzmożone napięcie mięśniowe w kończynach po jednej stronie (zgięciowo-przywiedzeniowe ustawienie kończyny górnej ze zgiętym nadgarstkiem) oraz zaburzony wzrost kończyn dotkniętych porażeniem. Rozwój umysłowy u tych dzieci przebiega zazwyczaj prawidłowo.
Porażenie kurczowe połowiczne (hemiplegia)
U niemowląt uwidacznia się asymetrią ruchów spontanicznych i ułożenia ciała. Porażenie dotyczy jednej połowy ciała. Obserwujemy wzmożone napięcie mięśniowe w kończynach po jednej stronie (zgięciowo-przywiedzeniowe ustawienie kończyny górnej ze zgiętym nadgarstkiem) oraz zaburzony wzrost kończyn dotkniętych porażeniem. Rozwój umysłowy u tych dzieci przebiega zazwyczaj prawidłowo.
Obustronne porażenie połowiczne (hemiplegia bilateralis)
Wczesnym objawem jest odgięciowe układanie się dziecka, nadmierne wyrażanie odruchów noworodkowych oraz ograniczona umiejętność ruchów spontanicznych. Obserwuje się niedowład kończyn z przewagą w kończynach górnych uwidoczniony wzmożonym napięciem mięśni, głównie zginaczy. U dzieci często można zaobserwować charakterystyczne małogłowie i opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Często nie wykształca się u dzieci umiejętność chodzenia, mają też one trudności z rozwojem mowy oraz chorują na padaczkę.
Obustronne porażenie kurczowe (diplegia)
Dotyczy głównie kończyn dolnych i objawia się jako ograniczenie spontanicznej czynności nóg. Rozwój intelektualny w granicach normy, może występować padaczka. Zazwyczaj występuje u wcześniaków oraz może mieć charakter wrodzony.
Postać pozapiramidowa
U dziecka występują ruchy mimowolne, zwłaszcza obejmujące mięśnie twarzy, a także zmienne napięcie mięśniowe. Można zaobserwować wady wzroku (np. zez), zaburzenia mowy, natomiast rozwój intelektualny jest w granicach normy.
Postać móżdżkowa
Charakteryzuje się najczęściej opóźnieniem kontroli postawy i lokomocji (wzmożone napięcie mięśniowe), a u dzieci starszych także zaburzaną koordynacją wzrokowo-ruchowa, zaburzeniami mowy, m.in. dyzartria (wynikająca z uszkodzonych dróg unerwiających narządy artykulacyjne). Rozwój intelektualny zazwyczaj prawidłowy.
Postać mieszana
Najczęstsze problemy zdrowotne dzieci z MPD
Zaburzenia ruchu i poruszania się:
Jak najwcześniej należy rozpocząć rehabilitację i usprawniać umiejętności ruchowe dzieci poprzez odtworzenie wzorca ruchowego oraz dostarczanie doznań czuciowo-ruchowych.
Objawy dotyczące narządu ruchu mogą być wyrażone w różny sposób oraz w zróżnicowanym nasileniu. U niektórych dzieci będzie to niestabilny sposób chodzenia z koniecznością dopasowania zaopatrzenia ortopedycznego lub tylko obuwia, u innych głównym problemem może być precyzyjne posługiwanie się ręką, lub konieczność używania specjalnego sprzętu zastępującego przemieszczanie się.
Zaburzenia ruchu i poruszania się:
Jak najwcześniej należy rozpocząć rehabilitację i usprawniać umiejętności ruchowe dzieci poprzez odtworzenie wzorca ruchowego oraz dostarczanie doznań czuciowo-ruchowych.
Objawy dotyczące narządu ruchu mogą być wyrażone w różny sposób oraz w zróżnicowanym nasileniu. U niektórych dzieci będzie to niestabilny sposób chodzenia z koniecznością dopasowania zaopatrzenia ortopedycznego lub tylko obuwia, u innych głównym problemem może być precyzyjne posługiwanie się ręką, lub konieczność używania specjalnego sprzętu zastępującego przemieszczanie się.
Wtórne zniekształcenia stawów
Mimo starannej rehabilitacji ruchowej, po kilku latach może dojść do zmian w stawach. Wynikają one z niefunkcjonalnej pracy stawu i jego nieprawidłowego zakresu ruchu. Aby stawy mogły jak najdłużej zachować dobrą sprawność, dobiera się specjalne zaopatrzenie ortopedyczne, np. łuski na stopy lub odpowiednio dobrane buty. Również w tym celu stosuje się leczenie toksyną botulinową oraz zakłada gipsy. Jeśli jest to konieczne, stosuje się zabiegi operacyjne.
Padaczka:
Współwystępuje aż u 50-90% dzieci z czterokończynową postacią MPD, u 30-60% dzieci z porażeniem połowiczym i rzadziej z innymi postaciami MPD. Pojawia się zazwyczaj w wieku do 4-5 lat. Objawia się napadami zgięciowymi (zespół Westa). Wiążą się one z zwiększonym ryzykiem urazu oraz z hospitalizacją w celu dobrania odpowiedniego leczenia.
Ból:
Przyczyną dolegliwości bólowych u dzieci z MPD są deformacje układu mięśniowo-szkieletowego i nieprawidłowe napięcie mięśniowe. Stosuje się leki przeciwbólowe.
Infekcje dróg oddechowych i jamy ustnej:
Zaburzenia napięcia mięśniowego oraz deformacje szkieletu powodują zwiększone zaleganie śluzu w drogach oddechowych oraz niemożność jego wydalania. Sprzyja to częstszym i dłuższym zachorowaniom na infekcje dróg oddechowych. W zapobieganiu oraz leczeniu skuteczne są leki zmniejszające wydzielanie śluzu oraz rehabilitacja oddechowa. Zaburzenia połykania związane są z zarzucaniem treści pokarmowej do dróg oddechowych, czego konsekwencją jest większa zapadalność na zapalenia płuc.
Występuje także większa podatność zębów na próchnicę i zapalenie dziąseł. Związane jest to m.in. z zaburzeniami ortodontycznymi, zaleganiem resztek pokarmowych oraz lekami na padaczkę. Profilaktycznie po każdym karmieniu należy oczyszczać zęby watą nasączoną roztworem solanki oraz szczoteczką z wodą lub pastą u dzieci starszych.
Dodatkowo zaburzona czynność mięśni żwaczy zwiększa podatność zębów na próchnicę i zapalenie dziąseł. Profilaktycznie po każdym karmieniu należy oczyszczać zęby watą nasączoną roztworem solanki oraz szczoteczką z wodą lub pastą u dzieci starszych.
Problemy odżywiania:
Objawy ze strony przewodu pokarmowego dotyczą 90% dzieci z MPD. Do najbardziej uciążliwych objawów należą: refluks żołądkowo-przełykowy, zaburzenia połykania, dysfagia, wymioty, zachłystywanie się treścią pokarmową, przewlekłe zaparcia stolca. Konsekwencjami tych zaburzeń są niedożywienie, anemizacja, a nawet wyniszczenie organizmu. Dlatego należy wprowadzić właściwą pozycję karmienia, jak również nauczyć się prawidłowej techniki karmienia. Dla niektórych dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym karmienie łyżeczką może okazać się niewystarczające lub mało bezpieczne. Wówczas skuteczne okazuje się założenie przezskórnej endoskopowej gastrostomii (PEG). Jest to sonda, którą zakłada się przez powłoki brzuszne do żołądka, by przez nią podać odpowiednią dawkę pokarmu. Zastosowanie owej metody umożliwia szybszy przyrost masy ciała i istotnie skraca czas karmienia.
Jakie są metody leczenia mózgowego porażenia dziecięcego?
Nie ma leczenia przyczynowego, nie ma leków o udokumentowanej skuteczności, które mogłyby cofnąć istniejące uszkodzenie i odbudować tkankę mózgową.
Istnieje wiele metod ćwiczeń, dzięki którym dziecko może uzyskać jak najlepszą sprawność fizyczną w zakresie, na jaki pozwala mu uszkodzona tkanka mózgowa. W praktyce oznacza to, że efekty leczenia zależą nie tylko od wybranej metody rehabilitacji, ale przede wszystkim od stopnia uszkodzenia funkcji mózgu.
Można przedstawić bardzo długą listę stosowanych metod. Istotne jest, aby dziecko było pod systematyczną i kompleksową opieką fizjoterapeuty, psychologa, neurologopedy, terapeuty zajęciowego. Miało terapię dostosowaną do swoich potrzeb i możliwości, stosowaną długofalowo. Dobrze, jeśli ma stałego lekarza pediatrę oraz neurologa, który koordynuje terapię oraz ocenia uzyskane efekty.
W usprawnianiu ruchowym u dzieci z MPD stosuje się m.in.
- metodę: NDT-Bobath, nauczania kierowanego wg Petö, wg Voity,
- zaopatrzenie ortopedyczne (łuski, buty, wózki, siedziska, pionizatory),
- podawanie toksyny botulinowej,
- gipsowanie,
- ćwiczenia z użyciem lokomatu i sprzętu armeo, kombinezonów,
- hydroterapię, hipoterapię, dogoterapię, delfinoterapię
- i zabiegi operacyjne z zakresu ortopedii.
Możliwości jest wiele… Najważniejsze by mieć doświadczonego terapeutę, który pomoże Państwu przejść przez ten proces, gdyż codzienne życie pacjentów zależy od stopnia samodzielności, jaki udało im się osiągnąć… Dlatego polecamy Sebastian Gołębiowski oraz Ewę Tobjasz.
