Wady postawy – co warto wiedzieć?

Mechanizm powstawania wad postawy

Dwa okresy krytyczne posturogenezy:

• Trudny okres dla postawy dziecka występuje w czasie, gdy zaczyna ono edukację szkolną (6-7 lat). W rozwoju fizycznym dochodzi wówczas do szybkiego wzrostu kośćca, za którym nie zawsze nadąża układ mięśniowy. Również wtedy zmienia się jego tryb życia. Dziecko zaczyna spędzać wiele godzin w szkolnej ławce lub przy komputerze. Bardzo często robi to w nieprawidłowo przybranej pozycji siedzącej, przeciążając kręgosłup i inne stawy. Mniej czasu poświęca zabawom na świeżym powietrzu, bieganiu – na aktywizacji swojego układu mięśniowego.
• Okres dojrzewania (11-14 lat) wiąże się ze skokiem pokwitaniowym. W tym czasie występuje intensywny przyrost długości kończyn dolnych i tułowia. Zmieniają się też proporcje ciała, co wpływa na zmiany dotychczasowego środka ciężkości ciała (tzw. transfer ciężkości ciała). Za tak szybkimi zmianami w biomechanice postawy znowu mogą nie nadążać tkanki miękkie organizmu. Zdarza się, że na rozwój wad postawy wpływ mają również względy psychologiczne. Dziewczęta garbią się, by ukryć rosnący biust a chłopcy, aby zatuszować nagły skok wzrostowy. Powyższe zmiany stwarzają warunki do pogłębiania się już istniejących wad postawy lub tworzą nowe. Nastolatkowie szybko przyzwyczają się do złej postawy i później trudno jest im ją korygować. Okres dojrzewania to często ostatni moment na skuteczne wyrównanie istniejących odchyleń.

I okres – zmiany czynnościowe

Rozpoczyna się, gdy jedne grupy mięśniowe ulegają osłabieniu i rozciągnięciu poza ich naturalny zakres funkcjonowania, a inne nadmiernie się skrócą. Czas trwania tego okresu jest indywidualny w zależności od czynników, które powodują powstawanie wad. Może trwać od kilku tygodni, do nawet kilku miesięcy. Wówczas bardzo ważna jak profilaktyka oraz odpowiednio dobrana aktywność fizyczna.

II okres – powstawanie przykurczy

Mięśnie, więzadła oraz ścięgna, które nie pracują w pełnym zakresie swojego ruchu przykurczają się. Okres ten może trwać od kilku tygodni, miesięcy do nawet kilku lat. W tym czasie ważne jest wdrożenie odpowiednich ćwiczeń korekcyjnych. Odpowiednio prowadzona fizjoterapia i regularne wykonywanie ćwiczeń ruchowych w warunkach domowych daje jeszcze możliwość całkowitego skorygowania nieprawidłowości.

III okres – zmian strukturalnych

W tym okresie dochodzi już do utrwalenia się przykurczy tkanek miekkich i nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządu ruchu. Fizjoterapia i ćwiczenia korekcyjne pozwalają zapobiegać pogłębianiu się oraz powstawaniu nowych wad. Jednak całkowita likwidacja nieprawidłowości na tym etapie nie jest już możliwa, a rehabilitacja skomplikowana i wielowymiarowa.

Najczęstsze rodzaje wad postawy

Plecy okrągłe

to nadmierne uwypuklenie (do tyłu) fizjologicznej krzywizny kręgosłupa w odcinku piersiowym tzw. pogłębienie kifozy piersiowej.

Obserwujemy także:

Przyczyną tej wady może być dystonia mięśniowa, czyli zaburzenie równowagi napięć mięśni tułowia. Plecy okrągłe mogą być również skutkiem kompensacji w przypadku np. słabego wzroku, nadmiernej w stosunku do rówieśników wysokości ciała lub u dziewczynek chęci ukrycia rozwijających się piersi (tzw. kifoza „wstydliwych”). Ponadto wada ta może powstawać w następstwie pewnych schorzeń: krzywica, gruźlica kręgosłupa, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, czy choroba Scheuermanna.

Plecy wklęsłe

charakteryzują się zwiększonym przodowygięciem (pogłębieniem) kręgosłupa w odcinku lędźwiowym.

Obserwujemy także:

• wypięty brzuch – osłabienie mięśni brzucha,
• uwypuklenie pośladków,
• zwiększenie przodopochylenia miednicy,
• czasem zwiększoną rotację wewnętrzną w stawach biodrowych.

Rodzice zgłaszając się na konsultację mówią, że niepokoi ich ,,duży brzuszek’’ u dziecka mimo tego, iż ma ono szczupłą sylwetkę. Przyczyną wady postawy jest najczęściej dystonia mięśniowa (brak równowagi pracy mięśni), mięśni: grzbietu, brzucha, pośladków i kończyn dolnych. Osoby z tą wadą postawy często uskarżają się na dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowo – krzyżowej kręgosłupa.

Plecy okrągło-wklęsłe

są połączeniem dwóch wcześniejszych wad. Zarówno kifoza piersiowa, jak i lordoza lędźwiowa są nadmiernie powiększone

Obserwujemy także:

• nadmierne wysunięcie do przodu głowy, barków i brzucha,
• osłabienie mięśni pośladkowych i brzucha, a także grzbietu w odcinku piersiowym,
• skrócenie się mięśni klatki piersiowej i mięśni grzbietu w odcinku lędźwiowym

Plecy płaskie

wada ta charakteryzuje się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa.

Obserwujemy także:

• spłaszczenie się klatki piersiowej,
• ograniczenie ruchomości i pojemności życiowej klatki piersiowej,
• obniżone i wysunięte do przodu barki,
• słabo ukształtowany układ mięśniowy,
• czasem dzieci sprawiają wrażenie słabszych, bardziej wiotkich mięśniowo.

Wady klatki piersiowej u dzieci

Klatka piersiowa lejkowata

a (tzw. szewska) charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem się dolnej części mostka i przylegających do niego żeber. Przyczyną powstania tej wady jest między innymi wrodzone zaburzenie rozwoju przepony lub nieprawidłowy rozwój chrząstek żebrowych.

Ponadto u osób z tą wadą można zaobserwować:

• opadające i wysunięte do przodu barki,
• wystające łopatki,
• uwypuklony brzuch,
• osłabienie mięśni posturalnych,
• spłaszczenie i poszerzenie się klatki piersiowej,
• zwiększoną kifozę piersiową (plecy okrągłe).

Poza tym dziecko dotknięte tą wadą może wykazywać:

• słabszy rozwój fizyczny (dzieci są niższe, lżejsze),
• małą ruchliwość i apatyczność,
• tendencje do chorowania na zapalenie oskrzeli,
• szybkie męczenie się,
• zmniejszoną całkowitą pojemność płuc lub objawy niewydolności ze strony serca.

Fizjoterapia tej wady obejmuje ćwiczenia ogólnorozwojowe, oddechowe i te wykorzystujące
specjalistyczne techniki manualne. W przypadku klatki piersiowej lejkowatej zaleca się
również pływanie.

Klatka piersiowa kurza

charakteryzuje się deformacją i silnym uwypukleniem do przodu mostka. Potocznie mówiąc przypomina ona swym kształtem dziób łodzi lub ptaka. Często nieprawidłowości możemy także zaobserwować w dolnych żebrach, które tracą wygięty kształt i tworzą poniżej sutków wklęsłość.

Klatka piersiowa kurza ma zarówno charakter rozwojowy, jak i nabyty np. w wyniku przebytej krzywicy lub gruźlicy kręgosłupa. Wada ta podobnie, jak klatka piersiowa lejkowata zaburza wydolność układu oddechowego i krążenia. W tym przypadku dużą rolę odgrywają także aspekty psychologiczne i względy estetyczne, które u dzieci wywołują często kompleksy i zmniejszają poczucie własnej wartości.

Wady kończyn dolnych

Kolana szpotawe

to charakterystyczne wygięcie kolan w łuk (,,beczkę’’), a w zasadzie ustawienie podudzia względem uda pod kątem ostrym do środka. Obserwujemy wygięcie na zewnątrz trzonów kości udowej, piszczelowej oraz strzałkowej. Gdy dziecko stoi prosto ze złączonymi stopami, między kolanami widać dużą przerwę, kształtem przypominającą literę O.

Kolanom szpotawym często towarzyszy:

• rotacja w stawach biodrowych oraz nieaktywne ustawienie miednicy,
• niewłaściwe obciążanie stóp, co prowadzi często do rozwoju wad stóp i zaburzeń chodzenia,
• nadmierne rozciągnięcie tkanek miękkich m.in. więzadło poboczne strzałkowe, mięsień dwugłowy uda oraz napinacz powięzi szerokiej,
• przykurczone: więzadła poboczne piszczelowe, mięśnie półścięgniste oraz półbłoniaste,
• przeciążenia, a nawet zniszczenie powierzchni stawowych przyśrodkowych części kolan oraz łąkotki przyśrodkowej

Przyczyny rozwoju nieprawidłowości:

Wada ta może rozwinąć się, gdy masa dziecka stanowi zbyt duże obciążenie dla wciąż miękkich kości. Na wadliwą budowę kończyn wpływa również zbyt wczesna pionizacja dziecka – stawianie w łóżeczku lub prowadzanie za rączki przez rodziców. Przyjmuje się, że dziecko powinno pełzać i czworakować na tyle długo, by móc wytworzyć odpowiednio silny aparat mięśniowo-więzadłowy oraz wzmocnić kości. Szpotawość kolan występuje także w przebiegu niektórych chorób: krzywicy spowodowanej niedoborem witaminy D3, choroby Bloubta, chondrodystorofii, choroby Albrighta, Pageta, Heinego-Medina.

Zwykle taki stan utrzymuje się do 2 roku życia. Później w okresie przedszkolnym kolana mogą wręcz ustawić się w drugą stronę i przybrać kształt litery X – koślawości. Niemniej jednak dziecko ze szpotawością powinno od najmłodszych lat znajdować się pod opieką ortopedy i fizjoterapeuty. Bowiem należy obserwować zmiany, wdrożyć profilaktykę przeciwko powiększaniu się i utrwalaniu wad oraz nauczyć się ,,dobrych’’ nawyków m.in. unikania siadu skrzyżnego.

Leczenie szpotawości powinno rozpocząć się w wieku dziecięcym, wtedy można poprawić ich funkcjonowanie lub całkowicie zniwelować wady. U młodzieży i osób dorosłych, u których wcześniej nie było wdrożone leczenie, szpotawość zwykle zdążyła poczynić już duże szkody. Leczy się zatem nie tylko samą szpotawość, ale także jej konsekwencje, bowiem kolana szpotawe przyczyniają się do powstania zmian zwyrodnieniowych bezpośrednio w strukturze stawów kolanowych, ale także okolicy miednicy, kręgosłupa a także stóp.

Koślawość kolan

to schorzenie, w którym stawy kolanowe są nadmiernie zbliżone do pośrodkowej osi ciała. Gdy dziecko stoi prosto, ze złączonymi stopami, kolana kończyn
dolnych stykają się i nogi kształtem przypominają literę ,,X’’.

Kolanom koślawym często towarzyszy:

• osłabione napięcie centralne tułowia, wystający brzuszek,
• nadmierna rotacja wewnętrzna w stawach biodrowych,
• wady stóp i zaburzenia chodu,
• rozciągnięcie: więzadła pobocznego piszczelowego, mięśnia półścięgnistego oraz półbłoniastego, smukłego, krawieckiego i głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego,
• przykurczone: więzadła poboczne strzałkowe, pasma biodrowo-piszczelowe i mięśnie dwugłowe ud.

Jeśli odstęp między kostkami stóp u dziecka np. 5-letniego, mierzonego w pozycji stojącej ze złączonymi kończynami dolnymi, wyprostowanymi w kolanach, nie przekracza 4 – 5 centymetrów nie trzeba się martwić, gdyż taka koślawość często mija zanim dziecko skończy 5 – 10 lat. Należy ją jednak skonsultować z fizjoterapeutą i zadbać o profilaktykę oraz wdrożenie dobrych nawyków.

Przyczyny rozwoju nieprawidłowości:

Wada spowodowana jest między innymi przeciążeniem mięśni po rozpoczęciu chodzenia, słabym układem mięśniowym i nie do końca rozwiniętymi aparatami więzadłowymi. Przyczyną tej wady może być także: krzywica, nadwaga, zmuszanie dziecka do zbyt wczesnego wstawania i chodzenia, częste siadanie w tzw. siadzie „W”.

Brak leczenia koślawości powoduje szybsze zużywanie się stawów kolanowych i powierzchni stawowych kłykci bocznych. To z kolei prowadzi do wcześniejszego występowania choroby

Wady stóp u dzieci

Analizując wady stóp warto podzielić zmiany na te wrodzone i nabyte. W pierwszym przypadku nie mamy wpływu na ich powstanie, w drugim jest ona konsekwencją złych nawyków lub chorób.

Najczęstszą WADĄ WRODZONĄ jest:

Wrodzona stopa końsko-szpotawa

to złożona wada, której obraz kliniczny charakteryzuje się:

• ustawieniem stopy w silnym zgięciu podeszwowym (obserwuje się brak możliwości ustawienia stopy w pozycji fizjologicznej) lub w nadmiernej supinacji, czyli inaczej mówiąc odwróceniu – podeszwa stopy rotuje się ku górze,
• przodostopiem znajdującym się w przywiedzeniu, natomiast tyłostopiem w szpotawości (stopa opiera się na swojej bocznej krawędzi),
• nadmiernym wydrążeniem łuku podłużnego stopy,
• przykurczem ścięgna Achillesa i kością piętową przemieszczoną do góry,
• osłabieniem napięcia i wydolności w obrębie mięśnia trójgłowego łydki oraz mięśnia piszczelowego tylnego

Przyczyny występowania nieprawidłowości. Wrodzona stopa końsko-szpotawa określana jest jako wada o podłożu idiopatycznym (o nieznanym pochodzeniu), gdyż w większości przypadków nie udaje się wskazać jednoznacznej przyczyny. Czasami zdarza się, że stopa końsko-szpotawa występuje w konsekwencji: mutacji genetycznych, wad neurologicznych, infekcji wirusowej w trakcie ciąży lub stosowania leków zaburzających rozwój płodu.

Leczenie stopy końsko-szpotawej jest złożonym i długotrwałym procesem, który powinien rozpocząć się już w pierwszych dniach życia dziecka. Proponowana jest metoda np. sposobem Ponsettiego. Obejmuje ona 3 etapy leczenia, a cały proces kończy się około 3-go roku życia dziecka.\

Inną wadą jest:

Wrodzona stopa płasko-koślawa.

Charakteryzuje się ona tym, iż:

• krawędź boczna stopy i pięta ustawione są ku górze w pronacji, a stopa opiera się na brzegu przyśrodkowym -wewnętrznym,
• mamy do czynienia ze zniesieniem łuku podłużnego stopy,
• stęp ustawiony jest w nadmiernej pronacji (nawróceniu).

Wada wymaga wczesnego leczenia m.in. redresyjno-gipsowego lub operacyjnego. Zakończenie terapii powinno nastąpić przed pierwszym rokiem życia, by umożliwić maleństwu prawidłowe obciążenie stopy podczas nauki chodu.

NABYTE WADY STÓP

Płaskostopie i stopa płasko-koślawa

Zdecydowanie najczęstszą wadą stóp jest płaskostopie, które w wielu przypadkach
współistnieje z koślawością kości stępu, czyli tzw. stopą płasko-koślawą.

Stopa płasko-koślawa może przybierać kilka postaci:

Fizjologiczna stopa płasko-koślawa występuje do około 5-6. roku życia i jest etapem przejściowym

• Ta postać charakteryzuje się dynamicznymi zmianami i związana jest z wiotkością tkanki łącznej.
• W odciążeniu stopa wysklepia się prawidłowo, natomiast w obciążeniu dochodzi do spłaszczenia łuku podłużnego (stan ten wymaga badania i różnicowania przez ortopedę lub fizjoterapeutę).
• W takim przypadku wystarczy profilaktyka, odpowiednia stymulacja sensoryczna i masaż w warunkach domowych.

Wada ta może mieć 3 etapy nasilenia zmian:

• I etap – okres niewydolności mięśniowej

  W odciążeniu stopa przyjmuje prawidłowy kształt, natomiast już po chwilowym obciążeniu można zauważyć opadanie łuku. Wychwycenie problemu w tym okresie sprowadza się do wdrożenia profilaktyki, zmiany przyzwyczajeń oraz wykonywaniu prostych ćwiczeń aktywizujących mięśnie. Metody te pozwalają na bezinwazyjne, szybkie i skuteczne leczenie.

• II etap – niewydolności więzadłowe

  Obciążenie stopy wywołuje większą deformację stopy niż w przypadku I etapu. Stopa w odciążeniu potrafi jeszcze osiągnąć prawidłowe wysklepienie. Dziecko może jednak już odczuwać dolegliwości bólowe, prowadzące do odruchowego skracania mięśni oraz powstawania przykurczu mięśni strzałkowych (stopa płasko-koślawa przykurczona). Fizjoterapia na tym etapie jest skuteczna. Postępowanie wymaga jednak od dziecka i jego rodziców zaangażowania oraz sumienności w wykonywaniu zaleconych ćwiczeń.

• III etap – okres zmian utrwalonych

  Na tym etapie zmiany strukturalne i odkształcenie łuków stopy widoczne są zarówno w obciążeniu, jak i odciążeniu (nie zachodzi korekcja). Dolegliwości bólowe narastają, odczuwane są w spoczynku, ale przede wszystkim rosną proporcjonalnie do czasu i sposobu wykonywanej aktywności ruchowej – co jest wynikiem niesymetrycznego obciążania stopy. Leczenie obejmuje zarówno działania fizjoterapeutyczne m.in.
  – terapię manualną stóp,
  – rozciągniecie przykurczonych oraz wzmocnienie osłabionych mięśni kończyn dolnych,
  – wzmacnianie mięśni głębokich tułowia i ćwiczenia ogólnorozwojowe, oraz dobór odpowiedniego zaopatrzenia, jak i postępowanie operacyjne. Należy pamiętać, że wada jest schorzeniem rozwojowym i sama nie minie. Nieleczona tylko spowoduje powstawanie kolejnych niewydolności w organicznie.

Stopa szpotawa

to taka, która charakteryzuje się objawami m.in:

• kość piętowa i kostka boczna są skręcone lub pochylone na zewnątrz (występuje supinacja tyłostopia),
• stopa opiera się o podłoże swoim bocznym brzegiem,
• występuje przywiedzenie (przesunięcie ku środkowej osi) przodostopia,
• dochodzi do rozciągnięcia mięśni strzałkowych oraz więzadeł zlokalizowanych po stronie bocznej,
• pojawia się przykurcz mięśni piszczelowych oraz więzadeł zlokalizowanych po stronie przyśrodkowej.

W większości przypadków ta wada stóp wymaga wsparcia terapeutycznego (m.in. terapii manualnej, aktywizacji funkcjonalnej oraz nauki prawidłowej propulsji stopy), leczenia zachowawczego lub leczenia operacyjnego.

Stopa wydrążona

charakteryzuje się nadmiernym uniesieniem łuku podłużnego między śródstopiem, a piętą (wysokie podbicie). Spłaszczeniu nie ulega nawet pod wpływem obciążania kończyny dolnej.

Stopa wydrążona zazwyczaj wykazuje tendencję do nasilania się z czasem i może przyjmować postacie złożone, w których poza dominującym objawem występują dodatkowo: szpotawość tyłostopia lub palce szponiaste. Wszystko to składa się na nienaturalne skrócenie stopy oraz silne dolegliwości bólowe i zaburzenie biomechaniki chodu.

Wczesne wykrycie wady i szybkie rozpoczęcie procesu leczenia pozwala na wyeliminowanie czynników sprzyjających jej rozwojowi. Wzmocnienie osłabionych mięśni, rozciągnięcie przykurczonych, jeśli trzeba dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego przeciwdziała konieczności leczenia operacyjnego.

Ponadto mogą występować także inne wady stóp:

• stopa końska (stopa ustawiona w zgięciu podeszwowym),
• stopa piętowa (stopa ustawiona w zgięciu grzbietowym),
• stopa końsko-koślawa (stopa ustawiona w zgięciu podeszwowym i pronacji),
• stopa piętowo-szpotawa (stopa ustawiona w zgięciu grzbietowym i dewiacji przyśrodkowej),
• stopa piętowo-koślawa (stopa ustawiona w zgięciu grzbietowym i dewiacji bocznej).

Jak samodzielnie sprawdzić, czy postawa Twojego dziecka jest prawidłowa?

Wczesne wykrycie nieprawidłowości w postawie dziecka to gwarancja skutecznego leczenia. Dlatego zachęcamy Was do sprawdzania postawy swojej pociechy. Pomocna będzie poniższa instrukcja oraz film. Obserwację zgodną z przedstawionym schematem można rozpocząć od 3-go roku życia, u młodszych dzieci są bowiem inne proporcje i normy. Warto przeprowadzać badanie, co sześć miesięcy.

Do domowego badania dziecka można wykorzystać także poniższą instrukcję:

Do badania dziecko powinno rozebrać się do majteczek. Postaraj się by stało swobodnie, ale bez wygłupiania (w takiej sytuacji napinamy mięśnie) z opuszczonymi wzdłuż tułowia rękami. Zwróć uwagę na symetrię poszczególnych części ciała.

• Rysunek nr 1 – Sprawdź, czy barki są na tej samej wysokości. Warto porównać je zarówno oglądając dziecko od przodu, jak i od tyłu.
• Rysunek nr 2 – Stojąc za dzieckiem porównaj ustawienie łopatek względem siebie. Sprawdź, czy jedna łopatka nie jest bardziej wystająca, uniesiona, zrotowana.
• Rysunek nr 3 – Zwróć uwagę na wcięcia znajdujące się nad miednicą po obu bokach tułowia, czyli na tzw. „trójkąty talii” – powinny być takie same po obu stronach.
• Rysunek nr 4 – Popatrz na talerz biodrowy. Najlepiej wyczuj swoimi dłońmi, gdzie kończy się miednica i zaznacz te punkty flamastrem po obu stronach tułowia. Odsuń się, by łatwiej porównać obie wysokości – zaznaczone punkty po prawej i lewej stronie ciała.
• Teraz stań z boku dziecka. Sprawdź, czy nie ma nadmiernego pochylenia głowy do przodu, zaokrąglonych pleców lub zbyt wystającego brzuszka,
• Rysunek 5 – Czas na skłon do przodu. Poproś dziecko, aby pochyliło się do przodu z wyprostowanymi kolanami. Jeśli nie potrafi samodzielnie nad tym zapanować, przytrzymaj jego kończyny dolne na wysokości kolan nie pozwalając ich zgiąć. Podczas skłonu sprawdź (stojąc za dzieckiem), czy nie ma różnicy w wysokości między prawą a lewą stroną tułowia i całego ciała.
• Rysunek 6 – Zwróć uwagę, czy w swobodnej pozycji stojącej linia kręgosłupa jest prosta. Pod skórą widoczne są wyrostki kolczyste kręgów, tworzące prostą linię przebiegającą pośrodku pleców ,,aż do szpary pośladkowej. Przeciągnij palcem wzdłuż tej linii, jeśli zauważysz jakiekolwiek odchylenie, może to świadczyć o skrzywieniu kręgosłupa.
• Rysunek 7 – Dokonaj także obserwacji kończyn dolnych dziecka. Oś pionowa powinna przebiegać prosto a odległość między kostkami przyśrodkowymi stawów skokowych nie powinna przekraczać 4-5 cm.
• Zrób odcisk stopy, aby sprawdzić jej wysklepienie. Pomaluj farbkami podeszwę stopy dziecka i równo odznacz ją na białej kartce papieru. Porównaj uzyskany kleks ze zdjęciem w tekście nabyte wady stóp.

Do domowego badania dziecka można wykorzystać także poniższą instrukcję:

Do badania dziecko powinno rozebrać się do majteczek. Postaraj się by stało swobodnie, ale bez wygłupiania (w takiej sytuacji napinamy mięśnie) z opuszczonymi wzdłuż tułowia rękami. Zwróć uwagę na symetrię poszczególnych części ciała.

• Rysunek nr 1 – Sprawdź, czy barki są na tej samej wysokości. Warto porównać je zarówno oglądając dziecko od przodu, jak i od tyłu.
• Rysunek nr 2 – Stojąc za dzieckiem porównaj ustawienie łopatek względem siebie. Sprawdź, czy jedna łopatka nie jest bardziej wystająca, uniesiona, zrotowana.
• Rysunek nr 3 – Zwróć uwagę na wcięcia znajdujące się nad miednicą po obu bokach tułowia, czyli na tzw. „trójkąty talii” – powinny być takie same po obu stronach.
• Rysunek nr 4 – Popatrz na talerz biodrowy. Najlepiej wyczuj swoimi dłońmi, gdzie kończy się miednica i zaznacz te punkty flamastrem po obu stronach tułowia. Odsuń się, by łatwiej porównać obie wysokości – zaznaczone punkty po prawej i lewej stronie ciała.
• Teraz stań z boku dziecka. Sprawdź, czy nie ma nadmiernego pochylenia głowy do przodu, zaokrąglonych pleców lub zbyt wystającego brzuszka,
• Rysunek 5 – Czas na skłon do przodu. Poproś dziecko, aby pochyliło się do przodu z wyprostowanymi kolanami. Jeśli nie potrafi samodzielnie nad tym zapanować, przytrzymaj jego kończyny dolne na wysokości kolan nie pozwalając ich zgiąć. Podczas skłonu sprawdź (stojąc za dzieckiem), czy nie ma różnicy w wysokości między prawą a lewą stroną tułowia i całego ciała.
• Rysunek 6 – Zwróć uwagę, czy w swobodnej pozycji stojącej linia kręgosłupa jest prosta. Pod skórą widoczne są wyrostki kolczyste kręgów, tworzące prostą linię przebiegającą pośrodku pleców ,,aż do szpary pośladkowej. Przeciągnij palcem wzdłuż tej linii, jeśli zauważysz jakiekolwiek odchylenie, może to świadczyć o skrzywieniu kręgosłupa.
• Rysunek 7 – Dokonaj także obserwacji kończyn dolnych dziecka. Oś pionowa powinna przebiegać prosto a odległość między kostkami przyśrodkowymi stawów skokowych nie powinna przekraczać 4-5 cm.
• Zrób odcisk stopy, aby sprawdzić jej wysklepienie. Pomaluj farbkami podeszwę stopy dziecka i równo odznacz ją na białej kartce papieru. Porównaj uzyskany kleks ze zdjęciem w tekście nabyte wady stóp.